یکی از کلماتی که بعد از شنیدن فرش دستباف به ذهن خطور می کند قیمت آن است. بسیاری عوامل بر قیمت گذاری این کالای ارزشمند تاثیر گذارند، مجموعه ما تلاش کرده است که پنج مورد مهم ترین را در این نوشته بگنجاند این موارد می تواند به تمامی فرش های دستبافت ایران دلالت کند. مطلوب است به این فکر کنید که اگر تمامی عاملین در یک فرش جمع ببندند می توانیم ادعا کنیم که بهترین فرش ایران است.
از زاویه دید دیگر می توانیم این مطلب را بگوییم که نسبت ارزش کالایی به هزینه ای که برای قالی دست بافت پرداخت می شود بیشتر است و می تواند در طول عمر هر شخص یکی از بهترین و معقول ترین خرید های ممکن تبدیل شود. نکته ی مهم و تامل برانگیز این است که قیمت فرش نشانگر کیفیت بالای آن نیست شاید فرش آنتیک 200 ساله قیمت بالاتری نسبت به فرش کرمان قلم باشد ولی بحث این جا است که طرح کرمان قلم برای استفاده زیر پا انتخاب مناسبت تری است.
برخی از دلایل گران بودن فرش دستباف شامل موارد زیر است:
- محل بافت
- طرح و نقشه فرش
- دست دوم یا نو بودن
- مواد و مصالح مصرف شده
- رجشمار و تراکم بافت فرش
محل بافت قالی و تقسیم بندی آن
در تقسیم بندی کلان فرش ایران سه نوعِ روستا بافت، عشایر بافت، شهری بافت داریم و هر کدام از تقسیمات ویژگی های خاصی دارند که می تواند بر ارزش جنس موجود شده اثری ایجاد کند. نکته ای که وجود دارد این مطلب است که در هر کدام هم فرش ارزان قیمت داریم هم قیمت بالا، حال بسته به عوامل دیگر می تواند تعیین کننده این قسمت باشد. هر محل بافت می تواند مورد هایی به مانند رج ، مصالح ، طرح و.. را متغیر سازد و به این گونه محل بافت خود را نشان می دهد.
علاوه بر عوامل تقسیم بندی گفته شده شهر بافت یا روستای بافت تاثیر گذار است. برای مثال اگر فرش تبریز در آذرشهر بافته شود یک قیمت بالاتری نسبت به فرشی است که در بناب بافته شود. دلیل این اختلاف قیمت مصالح به کار رفته است. پشم مورد استفاده در سی رج آذرشهر از کیفیت بالاتری نسبت به شهر بناب دارد. یا اگر بخواهیم از روستا بافت ها مثالی بزنیم؛ فرش بافته شده در هریس به دلیل مصالح بهتر از شهری به مانند بستان آباد قیمت بالاتری خواهد داشت.
تاثیر طرح و نقشه فرش روی قیمت آن
طرح ها نسبت به محبوبیت بین خریداران و سختی آن در بافت می توانند در روند افزایشی و کاهشی قیمت دلالت کنند. نقشه های ریز بافت قیمت بالا و نقشه های درشت بافت قیمت کمتر را دارند. قسمت دیگر موثر می تواند امضای اساتید (برجسته) و نقاش باشد که در فرش تبریز طرح سالاری را می توانیم به عنوان نمونه بیان کنیم. به دلیل پر کار بودن نقشه و معروفیت خالق فرش سالاری نسبتا قیمت بیشتری در هم رج های خود دارد. در طرفی دیگر هر طرح بسته به مقدار نیاز مصالح ابریشم نیز می تواند قیمت آن را کنترل نماید.
در خود هر نقشه نیز قلم های مختلفی وجود دارد. برای مثال طرح خطیبی در هر رجی تعدادی قلم متفاوت دارد که هر چقدر پر کارتر باشد قیمت آن بیشتر و هرچقدر خلوت تر باشد قیمت آن کمتر است. از سویی دیگر جدیدتر بودن قلم و بروز بودن آن نیز به قطع موثر است.
اضافه بر مورد های گفته شده در این بخش، گاها اسم مصالح فروش در فرش ها درج می شود. حتی می توان گفت مصالح فروش هم در متغیر بودن قیمت باز تاثیر گذار است. اگر مصالح فروش نامی آشنا و آوازه ی خوب داشته باشد از لحاظ مرغوبیت پشم، قیمت فرش دستباف نیز بیشتر از دیگری خواهد بود.
نو یا دست دوم بودن فرش دست بافت
برخی از فرش های دست بافت آن قدری کیفیت خوبی دارند که می تواند چندین نسل و چندین نفر ها مکرر از آن استفاده کنند. پس باید به این سرانجام برسیم که نو بودن فرش می تواند روند قیمتی نفوذ کند، این مسئله در فرش های آنتیک صدق نمی کند و برخلاف عمل می کند ولی در دیگر فرش ها می تواند تاثیر بزارد. در نظر هم داشته باشید که مبحث ما فرشی است که درست بافته شده باشد. می تواند فرشی باشد که نو بوده ولی به دلیل مورد فنی قیمت خیلی پایین تری داشته باشد. قالی دست دوم در بازار طرفداران و خواهان به خصوص خود را دارند که یکی از دلیل های انتخاب فرش دست دوم می تواند مسئله ی اقتصادی باشد.
فرش به مقدار مصرف و عیب دار بودن برای کارشناسان قیمت گذار بسیار مهم است. اگر فرشی را که چندین سال پیش تهیه کردین هنوز استفاده نکردین می تواند به همان قیمت به روز در بازار فروخته شود بدون آن که اسم دست دوم روی آن اعمال شود، البته به شرط بروز بودن نقشه و عدم خورده شدن توسط حشرات.
مواد اولیه و کیفیت بافت
بافت فرش دستباف مصالحی دارد که محل بافت تعین کننده ی آن مواد اولیه می باشد. مثلا در فرش کاشان یا فرش ترکمن از مصالحی به نام کرک بهره می گیرند؛ در فرش دستباف تبریز از پشم ، ابریشم و نخ کمک میگیرند که از نوع بهترین مواد اولیه هستند ولی باز هم این مواد اولیه کیفیت های مختلفی را دارند ، که در تحقیقات دیگر این درجه بندی را تفحص خواهیم کرد.
ابریشم از مورد هایی است که قیمت بالایی دارد و بر اساس گرم در مصالح فروشی ها ارائه می گردد، حال که فرشی که درصد ابریشم بیشتری داشته باشد قیمت بالاتری خواهد داشت. امروزه هم شاهد این مورد هستیم که فرش دستباف تبریز در قیمت های مختلف از ابریشم نیز استفاده می کنند. برای دست بندی مقدار استفاده از ابریشم می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم :
- فرش تمام پشم بدون ابریشم
- فرش پشم و گل ابریشم
- فرش دستباف پشم ، گل ابریشم و حاشیه ابریشم
- فرش دست بافت پشم ، گل ، حاشیه ، چله ابریشم
- ، فرش پشم و گل ، حاشیه ، چله ، متن ابریشم و غیره
تاثیر رج و تراکم فرش روی قیمت
رج یکی از مهم ترین و عاملی ترین تعیین کننده قیمت فرش دستباف است. تیم تولیدی و فروشگاهی فرش باما در نوشته پیشین خود رج فرش را به صورت کامل توصیف کرده است ولی اگر بخواهیم مختصر برای شما ذهنیتی ایجاد کنیم، به مقدار گره موجود در واحد سانتی متری مشخص را رج فرش میگویند.
رج فرش هرچقدر بیشتر و بالاتر باشد فرش ظریف تر و مبلغ آن همچنان بیشتر خواهد بود. دلیل قیمت بالاتر نیز بسیار آشکارا می باشد زیرا که زمان بیشتری برای بافنده میگیرد تا فرش را به اتمام برساند.
البته مجددا گفتنی است که بحث ما کیفیت نیست بلکه مقدار گره است. شاید فرشی در چهل رج از لحاظ کیفیت مصالح ضعیف تر از فرش سی رج باشد.
به زودی در مقالات بعدی از مجموعه فرش قبولی تبریز، به بررسی گران ترین فرش دستباف در ایران و جهان خواهیم پرداخت.
جمع بندی مختصر نهایی
در جمع بندی این مقاله به این نتیجه می رسیم که محصولی که به ید انسانی خلق می شود می تواند متغیر های گوناگونی داشته باشد که ما به صورت جمع و جور توانستیم 5 فاکتور اساسی قیمت گذاری فرش دستباف را پدید آوریم. تمامی این عاملین یاد شده به یکدیگر وابسته هستند و با تغییر هر کدام می تواند عامل دیگر تغییر کند و در نتیجه قیمت کل فرش عوض شود.
